Weblog Bas – Techniek maakt ons weerloos
En van kwaad tot erger. De rijhulpoverlast escaleert. Onderweg sta je bloot aan een kakofonie van waarschuwingssignalen. Er zijn piepjes voor de maximumsnelheid en het overschrijden daarvan, trillingen voor niet-aangegeven baanwissels. Kijk twee seconden niet op de weg en de boordcamera registreert concentratieverlies. Stay focused, waarschuwt de Nio die ik nu rijd streng. Big brother is watching you.
Oorzaak: de Euro NCAP. Die beoordeelt auto’s ook op hun rijhulpsystemen. Dan zet iedereen graag zijn beste beentje voor. Zo wordt alweer een sterrenslag een rat race. Om aan de stijgende veiligheidseisen te kunnen voldoen, slaan in bliebjesland alle stoppen door.
Ik dacht: Misschien komt er een dag dat je het niet meer hoort.
Nee.
Dus schakel ik in elke nieuwe testauto keurig alle hulpjes uit. Door het toenemende aantal assistenten en de niet altijd optimale vindbaarheid van de menu’s is dat vaak nog een heel gedoe. En morgen kan ik meestal weer opnieuw beginnen, want de systemen worden bij elke start gereactiveerd. Snap ik heel goed. Een rijhulpprogramma dat zich door weigeraars voorgoed het zwijgen op zou laten leggen is geen knip voor de neus waard. Maar zo wordt de strijd tegen bemoeizucht een gevecht tegen de bierkaai. De Lexus RX 450h, een soort permanent joelende flipperautomaat, waarschuwde me na het kaltstellen van de veiligheidsassistenten via de boordcomputer indringend dat ik ze had uitgeschakeld. Hoe komen we ooit uit die vicieuze cirkel?
Geklaag over de vooruitgang is de favoriete tijdsbesteding van senioren die veranderingen niet meer bijhouden, en het liefst alles bij het oude zouden laten. In de discussies met mijn kinderen voel ik dat onze meningsverschillen ook wortelen in een generatiekloof. Millennials en GenZ denken anders. Ze hebben buitenshuis andere waarden meegekregen, ze staan anders in de samenleving. Tijden veranderen. Het is een interessante vraag of hun generaties en de mijne anders over elektronische bewaking denken. Ik vermoed van wel. Ze staan met één been in de woke-cultuur. Ze zijn gewend aan censuur. Ze zeggen: waar maak je je druk over, ouwe?
Geen misverstanden: In principe heb ik niets tegen voorzieningen die mijn veiligheid kunnen bevorderen. Ik geloof niet blind in mijn toerekeningsvatbaarheid. Ik weet dat ik fouten maak. Maar juist dat besef van feilbaarheid helpt me bij de les te blijven met de scherpte die ik op termijn zou kunnen kwijtraken als ik hem delegeer aan elektronica. Het grootste risico van hightech voor de mensheid, dat geldt voor AI op ChatGPT-niveau zo goed als voor ADAS, is dat sluipende, voortschrijdende verlies van handelingsbekwaamheid. In de auto zie ik de techniek met mogelijk contraproductieve gevolgen kritische grenzen overschrijden. Die systemen doen meer dan op je zenuwen werken. In de mate waarin ze zich nu manifesteren beginnen ze een veiligheidsrisico te worden. Ze verstoren een concentratie die in hectische verkeersomstandigheden toch al onder hoge druk staat. Je moet voortdurend uitwijken, veelvuldig over je schouder kijken, voortdurend je snelheid aanpassen, soms net iets langzamer dan de verkeersborden eisen. Dan moet je je kop erbij houden en wil je niet continu met panieksignalen van de wijs worden gebracht.
Wat mij betreft mag er in deze tak van sport snel een debat op gang komen over de verhouding tussen doel en middelen. Dat gaat over veel meer dan techniek; het gaat over de existentiële vraag wat je aan autonomie moet willen opgegeven. Mijn intuïtie zegt: zo min mogelijk. Vroeger zei je: techniek dient de mens. Nu denk ik: techniek maakt ons weerloos door ons alles uit handen te nemen wat we zelf horen te kunnen, met alle risico’s van dien. We kunnen als gewone stervelingen al zo weinig meer. Zet mij – hoogopgeleid, hands-on, niet achterlijk – twee dagen in de wildernis en ik ben er geweest. Ik kan geen hut bouwen, niet jagen, niet vissen, niet stropen, niet op de sterren navigeren, geen knopen leggen en geen vuur maken. Als we ooit in de overlevingsmodus moeten, wordt onze hulpeloosheid echt een kapitaal probleem.
